Geschiedenis zonder voetnoten

Vrijdag 18 december hield prof. dr. Peter Rietbergen zijn afscheidscollege als hoogleraar cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Daaraan voorafgaand was er een symposion onder de titel ‘Geschiedenis zonder voetnoten. Het verleden verbeelden – “voorbij’ de wetenschap’. Historici trokken zich in de negentiende eeuw net als andere wetenschappers terug in een ivoren toren, constateerde Rietbergen. Bij zijn afscheid nodigde hij mensen uit die metterdaad op een verantwoorde manier voorbij de geschiedwetenschap gaan.

Jan de Hond, conservator historische afdeling Rijksmuseum, ging in op de kritiek die wetenschappers hadden uitgeoefend op de nieuwe historische presentatie in het museum. Het museum is geen boek, zo zei hij. De collectie is altijd het uitgangspunt. Zonder sterke objecten kunnen we geen aandacht aan het onderwerp besteden. Daarom was het bijvoorbeeld niet mogelijk om aan de democratisering van Nederland te verbeelden: het Rijks heeft alleen een slecht portret van Thorbecke.

Wel is er veel aandacht aan de koloniale geschiedenis. Om te proberen een genuanceerd beeld te schetsen, werden bijvoorbeeld geïdealiseerde voorstellingen van de Surinaamse samenleving van de negentiende eeuw werden geconfronteerd met enkele voorwerpen die verwijzen naar de slavernij. Toch was de kritiek dat de zaal een te jubelende visie gaf op het kolonialisme. Nederland werd te veel gepresenteerd als een succesvol bestuurder van de koloniën.

De Hond ging met de critici in discussie en kwam hen deels tegemoet. Hij ging op zoek naar aanwinsten om ook het perspectief van de Surinamers en Indonesiërs te laten zien. Ook teksten herzien, al wees hij op de beperkte mogelijkheden – 160 woorden per bord om precies te zijn.

Theo Engelen is schrijver van historische romans en hoogleraar historische demografie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Een historische roman is iets anders dan fictie. De karakters en de gebeurtenissen mogen verzonnen zijn, maar het decor moet kloppen. De schrijver moet het verleden juist weergeven. “Fictieve personen in een waarachtig verleden”.

Hans Goedkoop probeert in zijn programma ‘Andere Tijden’ te laten zien dat het mogelijk om heden en verleden naast elkaar te leggen en dat die vergelijkingen spannend kunnen zijn. Dat is merkbaar in de kijkcijfers: waar die link te leggen was, keken er meer mensen. In vergelijking met het verleden kun je fris tegen het heden aankijken.

Tv heeft ook beperkingen, gaf Goedkoop aan. Een aflevering van drie kwartier bevat drie A–4tjes informatie. Maar daar staat tegenover dat tv wel zintuigelijke informatie geeft. Tv bedient niet alleen hoofd, maar ook het hart: dramatise, dramatise.

Bij gelegenheid van het afscheid van Peter Rietbergen verscheen Clio’s stiefzusters In het boek bespreekt Rietbergen hoe historische thema’s verbeeld worden in opera’s, romans, speelfilms, docudrama’s en computergames. En hoe deze populaire genres zich vervolgens verhouden tot de geschiedwetenschap.